Van shocktherapieën tot biologisch onderzoek

Om antwoord te geven op de vraag welke ontwikkelingen de opleiding psychiatrie de afgelopen 75 jaar heeft doorgemaakt, moeten we terug naar het einde van de 19e eeuw. Pas tóen gingen artsen zich ‘bemoeien’ met de psychiatrie. Jan Dirk: “Vóór die tijd werden mensen met psychiatrische aandoeningen verzorgd door geestelijken. In Den Haag had je bijvoorbeeld het Pest- en Dolhuis. Hier werden mensen met de pest en mensen met geestelijke aandoeningen bij elkaar gezet, apart van de samenleving en zonder behandeling. Pas rond 1900 kwamen de eerste psychiaters in beeld. Opleidingen waren er toen nog niet. Als je in de psychiatrie wilde werken was een studie geneeskunde genoeg. Hooguit moest je wat extra cursussen volgen. Eind jaren dertig werden de eerste psychiatrische instellingen opgericht en deze werden in staat gesteld om zich formeel te laten registreren als opleidingsinstituut. Er werden toen ook opleidingsprogramma’s opgezet. Onze voorganger, psychiater Adriaan Endtz, was in 1948 de eerste in de regio Haaglanden die de erkenning voor de opleiding psychiatrie in de wacht sleepte. Het heette toen nog de Stichting Rosenburg en de erkenning was voor de opleiding tot zenuwarts.” 

Drie aparte opleidingen 

Karin: “In de jaren die volgden kwamen er steeds meer opleidingen bij in de regio. Dit leidde uiteindelijk tot een grote fusie van opleidingen waarbij Rosenburg samen ging werken met het Academisch Ziekenhuis Leiden zoals het toen nog heette, de Robert Fleury Stichting, psychiatrisch centrum Joris in Delft en de voorlopers van Rivierduinen, Endegeest en de Jelgersmakliniek. Begin jaren ‘90 fuseerde een groot aantal instellingen in Haaglanden, Noord-Holland en Rijnmond die uiteindelijk samen Parnassia Groep werden. De opleiding psychiatrie was dus veel groter geworden dan alleen Rosenburg. Omdat deze regio te groot werd om te visiteren is twee jaar geleden besloten de opleiding Psychiatrie te splitsen in drie aparte, volwaardige opleidingen in Haaglanden, Noord-Holland en Rijnmond. Elk met eigen opleiders. In Noord-Holland is dat Saskia van Liempt en in de regio Rijnmond Nico van Beveren.” 

Shocktherapieën 

De opleiding en het vak van psychiater is in tientallen jaren tijd enorm veranderd. Jan Dirk: “De psychiatrie was van oudsher meer een bewaarplek – een verpleegplek – dan een behandelplek. Op het terrein van Rosenburg werd in 1926 de Ramaerkliniek opgericht, op dat moment de modernste psychiatrische kliniek in Nederland. Hier werden uiteindelijk drie ‘shocktherapieën’ gegeven: elektroconvulsietherapie (ECT), de cardiazolshocktherapie en de insulinecomakuur. Met die drie behandelingen konden we voor het eerst iets dóen voor mensen met een psychiatrische aandoening. Bovendien was het in de Ramaerkliniek voor het eerst mogelijk om vrijwillig te worden opgenomen.  Rosenburg stond destijds echt in de frontlinie van wat psychiatrisch mogelijk was. Deze shocktherapieën waren redelijk ‘barbaars’ maar hadden wel een hoog slagingspercentage. ECT is vandaag de dag nog steeds een veelgebruikte en succesvolle behandeling, maar de beide andere therapieën zijn vanwege de negatieve bijeffecten afgeschaft.” 

Karin: “In de jaren ‘50 werd de eerste medicatie ontwikkeld en raakte ook psychotherapie in opmars. Sindsdien zie je golfbewegingen: het ene moment staat medicatie – het biologische - wat meer op de voorgrond en het andere moment juist weer de psychotherapie. In onze opleiding is voor beide pijlers veel aandacht. We doen toegepast en fundamenteel biologisch onderzoek, maar er wordt ook psychotherapeutisch onderzoek gedaan, bijvoorbeeld naar het effect van schematherapie of EMDR. Wat kunnen we voor nieuwe methodes ontwikkelen? Ik ben nu bijvoorbeeld hersenstimulatie voor auditieve verbale hallucinaties bij een borderline persoonlijkheidsstoornis aan het onderzoeken.” 

Toekomst

Karin: “Het verleden leert ons dat maatschappelijke ontwikkelingen veel invloed hebben op de patiëntenzorg en dus ook op de opleiding psychiatrie en onze aios. Dat loopt eigenlijk parallel aan elkaar. Voorbeelden daarvan zijn de ambulantisering en de individualisering. De cliënt staat steeds meer centraal; als zorgverlener sta je steeds meer in netwerken om de cliënt heen. Dat geldt ook voor onze aios. Zij gaan veel meer dan vroeger hun eigen weg in de opleiding in plaats van dat ze een vooraf uitgestippelde route bewandelen. Dat wordt gestimuleerd vanuit het landelijk opleidingsplan dat in 2020 is ingegaan. Het mooie is dat Parnassia Groep eigenlijk al vóór die tijd deed wat in het opleidingsplan beschreven staat. We zijn zo’n grote organisatie en hebben zoveel verschillende afdelingen en experts op allerlei gebieden. Niet alleen op het gebied van ziektebeelden, maar ook qua beleid en management en de rol tot ontwikkeling van medisch leider.” 

Goede start 

“Het mooie is dat na het afronden van de opleiding 80 procent van de nieuwe psychiaters bij Parnassia Groep blijft werken. We doen daar ook erg ons best voor. We blijven als mentor nauw betrokken en als kersverse psychiater kun je je ook blijven ontwikkelen en deelnemen aan intervisiegroepen of de cursus ‘Groei en bloei’. We vinden het belangrijk dat onze aios een goede start maken. En dat we onze mensen goed opleiden. Want we doen het uiteindelijk voor de patiëntenzorg. Dat cliënten goede artsen en psychiaters hebben.”