Zoals ons klokje tikt..

Dr. Judith Haffmans, klinisch farmacoloog en chronobioloog bij PsyQ in Den Haag weet er alles van. "Een verstoring van de biologische klok kan op den duur schadelijk zijn voor gezondheid. Het herstellen van deze klok, bijvoorbeeld met medicatie of lichttherapie, kan helpen bij de behandeling van een groot aantal (psychiatrische) aandoeningen."

Verstoorde hormoonhuishouding

Haffmans: “We weten inmiddels dat nachtzusters een verhoogd risico hebben om borstkanker te krijgen en dat vrouwen die ’s nachts werken vaak last hebben van een verstoorde hormoonhuishouding met een ontregelde menstruatiecyclus of verminderde vruchtbaarheid tot gevolg. En als zij toch zwanger raken is het risico op een miskraam groter dan bij vrouwen die ’s nachts slapen. De biologische klok is dus heel bepalend.”

Werking biologische klok

Heel veel lichaamsfuncties worden dus geregeld door de biologische klok, maar hoe werkt die biologische klok nou eigenlijk? Haffmans: “Het lichaam werkt volgens een 25-uurs ritme dat samengaat met het ritme van dag en nacht. Via invloeden van buitenaf pas de klok zich op het 24-uurs ritme aan. Overdag voelen we ons actief en alert en zodra de zon ondergaat worden we slaperig en moe. Dit heeft te maken met de aanmaak van hormonen. Zodra het donker wordt gaan onze hersenen meer van het ‘slaaphormoon’ melatonine produceren. Dit hormoon zorgt ervoor dat de lichaamstemperatuur, het hartritme en de bloeddruk dalen. ’s Morgens stopt de aanmaak van melatonine en neemt het hormoon cortisol het over. Ons lichaam komt dan weer op gang.”

Drie keer zoveel fouten

Mensen die ’s nacht werken of een verstoorde biologische klok hebben, zijn dus actief op het moment dat het lichaam in slaapstand verkeert en vice versa. ‘s Nachts werken kost daarom ook veel meer energie dan overdag. Haffmans: “Het gevolg is dat er tot 3 keer zoveel fouten worden gemaakt op het werk. Daarbij is de kans op een ongeluk is in de ochtendspits, wanneer nachtwerkers naar huis rijden, groter dan in de avondspits.”

Depressie ligt op de loer

’s Nachts niet of niet goed slapen betekent dat onze hersenen de gebeurtenissen van overdag niet kunnen verwerken. En dat kan ertoe leiden dat we ons prikkelbaar en somber voelen. Slaap je langere tijd niet goed? Dan ligt een depressie op de loer. Haffmans: “Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat negentig procent van de mensen met een depressie een verstoorde biologische klok heeft. Deze verstoring kan er in combinatie met slaapklachten ook toe leiden dat mensen psychiatrische klachten ontwikkelen.”

Biologische klok beïnvloeden

Het is voor onze (psychische) gezondheid dus het beste als we én ’s nachts én goed slapen. Gelukkig kunnen we onze verstoorde biologische klok een duwtje in de goede richting geven. Elke morgen op precies dezelfde tijd opstaan, óók in het weekend; overdag niet slapen; zoveel mogelijk het normale eetpatroon aanhouden en elke anderhalf uur een paar minuten naar buiten doet al wonderen.

Helpt dat niet of werk je ’s nachts? Dan is het raadzaam om melatonine te gebruiken. Haffmans: “Als melatonine een paar uur vóór de eigen melatonineaanmaak wordt gegeven, wordt de biologische klok naar voren verschoven. Wordt het middel ’s nachts of in de ochtend genomen dan verschuift de biologische klok naar achteren.” Ook het ’s morgens volgen van lichttherapie heeft inmiddels zijn nut bewezen. Lichttherapie verlaagt de concentratie melatonine in het bloed, waardoor de slaapbehoefte afneemt.