Leidraad farmacogenetica voor de dagelijkse psychiatrische praktijk

Bekijk de leidraad farmacogenetica voor de dagelijkse psychiatrische praktijk.

Sinds 2015 is Roos, als voorzitter van de werkgroep richtlijn farmacogenetica voor de dagelijkse psychiatrische praktijk, bezig met de leidraad die nu goedgekeurd is door onder andere de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) en Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP).

Waarom de leidraad?

‘Als mensen starten met een psychiatrisch medicijn (psychofarmacon) dan gaat dit maar bij 1 van de 3 mensen goed en 2 van de 3 mensen hebben last van bijwerkingen of ineffectiviteit van de medicatie. De zoektocht naar de juiste medicatie op basis van farmacogenetica kan hierbij helpen. Mijn missie is om een verbetering te brengen in het voorschrijven van medicatie door rekening te houden met persoonlijke factoren van de patiënt, waaronder DNA.’ Aldus Roos.

Roos vertelt ook dat er wereldwijd op dit moment 7 studies zijn die aantonen dat het inzetten van farmacogenetica binnen de psychiatrie ervoor zorgt dat mensen eerder de best passende medicijnen voorgeschreven krijgen. De leidraad is opgesteld voor (zorg)professionals, zoals huisartsen, internisten, geriaters, apothekers en psychiaters, die te maken krijgen met psychofarmaca. Het kan ze bewust maken wat de toegevoegde waarde van farmacogenetica kan zijn voor patiënten die last hebben van bijwerkingen en ineffectiviteit van medicatie.

Polikliniek Farmacogenetica

Roos is in 2017 gestart met de eerste polikliniek Farmacogenetica in de psychiatrie in Nederland, en heeft zo al jaren ervaringen en kennis opgedaan in de dagelijkse praktijk. De polikliniek Farmacogenetica van PsyQ biedt een unieke combinatie van psychiatrisch onderzoek en genetisch onderzoek met uiteindelijk een medicatieadvies op maat met name voor mensen die gebruik maken van antidepressiva en antipsychotica, zoals bij angststoornissen, depressieve stoornissen, psychotische stoornissen, maar ook bij vele andere aandoeningen. ‘Het is geen behandeling, maar een kort traject van 3 afspraken dat binnen de termijn van een half jaar afgerond kan worden. Tijdens de eerste afspraak bespreken we wat farmacogenetica is en wat het traject inhoud, verzamelen we de benodigde gegevens en (DNA)materiaal. Als de uitslagen van de tests beschikbaar zijn wordt er een tweede afspraak gepland en neem ik de uitslagen met de patiënt door aan de hand van een DNA paspoort, dat ik voor ze laat maken. Daarna bespreken we het medicatie advies op maat dat ik heb opgesteld en bespreken we stappen voor de toekomst. Voor elke patiënt is dit echt een stuk maatwerk, omdat er voor iedere patiënt bekeken wordt wat nodig is in combinatie met verschillende andere factoren, zoals diagnose en de landelijke psychiatrische behandelrichtlijnen waar ook niet medicamenteuze interventies belangrijk kunnen zijn. Het laatste onderdeel van het traject is de evaluatie. Doordat het een kort traject is en er nauwelijks sprake is van wachtlijsten kan iemand vaak binnen overzienbare tijd bij de poli terecht. Vaak al binnen een aantal weken. Ook wordt de behandeling, op uitzondering van het eigen risico, volledig vergoed door de zorgverzekeraar.’ vertelt Roos.

Roos: 'Met de polikliniek wordt binnen PsyQ echt iets innovatiefs gedaan en kan wel gezegd worden dat we echte pioniers zijn’. De polikliniek Farmacogenetica is de enige poli die een gedegen medicatie advies op maat aanbiedt op basis van psychiatrisch onderzoek in combinatie met farmacogenetica binnen de psychiatrie in de Europese Unie (EU). Wereldwijd is de poli nu, bij ons weten, de enige die het traject volledig digitaal aanbiedt want door de COVID-19 pandemie is in een snel tempo het traject ook digitaal mogelijk gemaakt. Ook bij verzwakking van de maatregelen en na Corona kan de digitalisatie van de poli een uitkomst bieden, bijvoorbeeld voor mensen die van ver weg moeten komen. Dan is een blended vorm, waarbij mensen zelf kunnen aangeven of ze naar de poli willen komen, of een digitaal of telefonisch gesprek willen, het uitgangspunt.'

Resultaten en ervaringen

In de drie jaar dat de polikliniek Farmacogenetica nu bestaat zijn er ruim al ruim 250 mensen geholpen. ‘Wat mensen uiteindelijk met het advies doen is aan hen. Het is uiteindelijk maar een advies, maar ik vraag de mensen die bij ons komen altijd of zij mee willen werken aan een evaluatie.’ vertelt Roos. De mensen, die niets aan het advies hebben gehad waren er tot nu toe op twee handen te tellen. Dit zijn vaak de mensen die als advies krijgen dat zij juist beter hun medicatie kunnen afbouwen. Medicatie hoeft namelijk niet altijd de oplossing te zijn, maar de oplossing kan ook liggen in een ander (behandel)advies.  

Roos vindt het ook belangrijk om juist de mensen die bij de polikliniek zijn geweest zelf aan het woord te laten. Hier enkele ervaringen van mensen die bij de poli Farmacogenetica zijn geweest:
 
 

‘Mijn ervaring met de polikliniek Farmacogenetica was zeer positief. Mevrouw Van Westrhenen nam vanwege de corona-maatregelen telefonisch contact met mij op. Zij vroeg heel goed door naar mijn situatie. Ik vond het knap dat zij zonder mij te zien zich een heel goed beeld kon vormen van mij en wat ik nodig had. Ik voelde mij begrepen en heel serieus genomen. Ook voelde ik vertrouwen. Dat vond ik bijzonder, want dat maak je niet altijd mee. Zij was zeer zorgvuldig. Haar advies was weloverwogen en gaf mij een goed gevoel. Met haar advies was ik tevreden en gelukkig is ook alles heel goed gegaan. Ik zou iedereen die het nodig heeft zeker aanraden advies in te winnen bij deze polikliniek.’

‘Ik reageerde een aantal keer best raar en soms heftig op bepaalde medicijnen. Dit was de aanleiding om mij aan te melden bij de poli Farmacogenetica. Ik ben heel vriendelijk geholpen, het onderzoek viel erg mee en ook nadien was het mogelijk om nog vragen te stellen per mail. Wat voor mij misschien wel het belangrijkste hierin was, was dat ik gehoord werd en serieus genomen. Het resultaat van het onderzoek verklaarde een hoop. Het is wat dat betreft een echte eye-opener voor mij geweest en als mensen aangeven dat pillen niet werken of niet goed, geef ik altijd als tip om ook zo’n onderzoek te laten doen, omdat het mij echt geholpen heeft.’

De toekomst van Farmacogenetica

Farmacogenetica wordt al ingezet binnen verschillende andere vakgebieden, zoals de oncologie, kankergeneeskunde en cardiologie, maar binnen psychiatrie is het een nog opkomend fenomeen. Apothekers geven aan dat ze denken dat binnen 5 jaar elke apotheek farmacogenetica tests en DNA paspoorten gaat aanbieden.

Roos geeft aan dat farmacogenetica, ook binnen de psychiatrie, nog werk in wording is. ‘Er is voor nu in ieder geval bekend dat we op 5 genen goed kunnen testen binnen de psychiatrie en dat zeker 2 van deze genen van groot belang zijn voor de metabolisatie van psychofarmaca. Van de mensen, die bij mij komen heeft het grootste percentage, misschien wel 75% een genetische variant, iets op gen niveau wat maakt dat er een meer of minder enzymactiviteit is, dat vaak de problemen met de medicatie kan verklaren. Het is daarom belangrijk dat psychiaters en andere (zorg)professionals (binnen de psychiatrie) zich hier in gaan verdiepen. Iemand kan namelijk wel een DNA paspoort hebben, maar het is ook belangrijk om te begrijpen wat er staat en welk (vervolg)advies daaraan gekoppeld kan worden. In de leidraad kan daarom worden opgezocht wat de genuitslagen inhouden, wat mensen hiermee kunnen en waar ruggenspraak gepleegd kan worden.’

De leidraad farmacogenetica voor de dagelijkse psychiatrische praktijk

Benieuwd naar de leidraad? Bekijk de leidraad farmacogenetica voor de dagelijkse psychiatrische praktijk. Roos zal de leidraad ook presenteren en toelichten tijdens een webinar over farmacogenetica op donderdag 20 mei 2021 tussen 15:30 – 17:00 uur. Meer informatie over het webinar en mogelijkheid tot inschrijving volgt via de website van PsyQ.

Meer informatie

Voor meer informatie over farmacogenetica of vragen kan contact gezocht worden met de poli Farmacologie via: 088 357 36 50 of secretariaatamsterdam57@psyq.nl.  
Aanmeldingen voor de poli kunnen gedaan worden via het online aanmeldformulier met een geldige verwijsbrief van de huisarts.  

Bekijk ook een eerder interview met Roos: 'Door rekening te houden met DNA kun je medicatie beter afstemmen' op de website van Parnassia Groep.